اَردَبيل يکي از شهرهاي ايران و مرکز استان اردبيل در شمال غربي کشور است. اين شهر همچنين مرکز شهرستان اردبيل است. اردبيل از شهرهاي باستاني و تاريخي ايران است.
اردبيل از شهرهاي کهن ايران است که حدود 5000 سال قدمت دارد.در لوحه‌هاي گلي سومريان به صورت ارتا ثبت گرديده‌است که خود قدمت شهر را تا 5000 سال ميرساند. اين شهر در زمان حکومت بني‌اميه مرکز حکومت آذربايجان و در زمان بني‌عباس مرکز قيام بابک خرمدين بوده‌ است. در سال 618 هجري مورد حمله مغولان قرار گرفت.در دوران باستان نيز که ايران به چهار ولايت تقسيم شده بود اردبيل مرکز ولايت باختر شامل آذربايجان، ارمنستان و آران بوده‌است.اما در زمان تيموريان و صفويان، نهضت تشيع و جنبش‌هاي سياسي ايران از اين شهر برخاست. اردبيل در زمان صفويان آباد گرديد و به اوج اعتبار، عزت، و عظمت خود رسيد، اما پس از انقراض اين سلسله در پيشامدها و تحولات تاريخي دوره نادرشاه و اوايل قاجار و به‌خصوص با ورود قشون روسيه به ايران و حوادث دوران مشروطيت، از رونق و اهميت افتاد. پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران، در 24 فروردين 1372 به مرکز استان تبديل شد.
بسياري از مؤلفان دوره اسلامي، بناي شهر اردبيل را به فيروز، پادشاه ساساني نسبت مي‌دهند و مي‌نويسند که اردبيل به دستور اين پادشاه، که در سده پنجم ميلادي مي‌زيست، ساخته شده‌است.فردوسي در شاهنامه بناي اردبيل را به پيروز ساساني نسبت مي‌دهد.
کشفيات اخير در خصوص تاريخ اردبيل در منطقه مراد لو اردبيل نشان از کشف تاريخ 40 هزار ساله در اردبيل را به اثبات ميرساند.محوطه شامل بيش از يكصد تخته سنگ مزين به نقوش صخره‌اي بوده كه با بررسي و مطالعه هر يك از آنها زواياي پنهاني از نحوه زندگي و استقرار بشر در اين منطقه از كشور نمايان خواهد شد. يكي از كارشناسان باستان شناسي اردبيل گفت: نقوش خمره‌اي يا همان سنگ نگاره‌ها كهن‌ترين آثار هنري بر جاي مانده از بشر هستند كه قدمت برخي از آنها به ?40?هزار سال قبل برمي گردد.
منطقه اردبيل حداقل از هزاره ششم قبل از ميلاد مسکوني بوده‌است. براساس پژوهش، سراسر منطقه از تپه‌هاي باستاني پوشيده شده‌است. کاوش‌هاي مقدماتي در برخي از نواحي اردبيل به ويژه در قسمت‌هاي شمالي و شرقي آن نشان مي‌دهد که اردبيل از کانونهاي مهم فرهنگ مگالي تيک يا سنگ افراشتي بوده‌است. مردم مگالي تيک شرق آذربايجان که ماهيت قومي آنها مي‌بايد از عناصر کاسي و هوري بوده باشد، دهها اثر مگالي تيک پرارزش از خود به يادگار گذاشته‌اند. کشفيات اخير در محوطه باستاني شهر يئري مشکين شهر، پرتو تازه‌اي به تمدن و فرهنگ هشت هزارساله اقوام ساکن در اردبيل و اطراف آن افکنده‌است و انتشار نتيجه کشفيات مي‌تواند ارتباط تمدن و فرهنگ مگالي تيک اردبيل را با ديگر مناطق ايران و آذربايجان تاريخي و قفقاز و شرق آسياي صغير مشخص کند. تصاوير هيکل‌هاي سنگي شهر يئري با تصاوير هيکل‌ها و سرهاي آدمياني که برروي اجاق‌هاي نعل اسبي ايغدير (ايگدير درشمال شرقي ترکيه در نزديکي مرز ايران و ارمنستان) نقش بسته شباهت تام دارد.آثاريافت شده درموزه باستانشناسي اردبيل موجود مي‌باشند.