تربت جام از روزگاران کهن از جايگاه ويژه‌اي برخوردار بوده‌است. اهميت تاريخي، اجتماعي، فرهنگي و بازرگاني آن، از سده 3-4 هـ .ق، نمايان گشته، و در زمان زندگي شيخ احمد جام (44-536 هـ .ق) يعني سده‌هاي 5 و 6 ه.ق، شکوفا شده‌است. تربت جام در سده‌هاي 7 و 8 هـ .ق، هم زمان با يورش مغول‌ها و تيمور لنگ آسيب زيادي ديد. تربت جام در دوران حکومت سلسله صفويه به ويژه شاه عباس بزرگ، اهميت نظامي يافته و در آن، امنيت و آرامش برقرار بوده‌است. اما در اواخر اين دوران و در زمان شاه سلطان حسين صفوي (1105-1135 هـ .ق) ازبک‌ها و افغان‌ها به مرزهاي شرقي ايران، از جمله ناحيه تربت جام، دست اندازي کردند. سرانجام سرداري از شرق ايران، به نام نادر قلي افشار برخاست و افغان‌ها را از ايران راند و خود در 1148 هـ .ق، پادشاه ايران شد. در زمان نادرشاه افشار، ايران بار ديگر توانمند شد و نه تنها مرزهاي شرقي آن، از يورش ازبک‌ها، افغان‌ها و ترکمن‌ها در امان ماند، بلکه به سال 1153 هـ .ق / 1740 م، آن سوي رود جيحون يا آمودريا و قلمرو اوزبک‌ها، يعني خوارزم و بخارا هم مطيع نادر شاه و حکومت ايران شد. با درگذشت نادر شاه در سال 1160 هـ .ق، بار ديگر نا آرامي در خراسان آغاز گشت و تا اوايل سده 13 هـ .ق، ادامه يافت. کريم خان زند، که در شيراز بر ايران حکومت مي‌کرد، به احترام نادر شاه افشار، خراسان را هم چنان در دست فرزندان نادرشاه باقي گذاشت. بعدها آقا محمد خان قاجار خراسان، از جمله تربت جام را، در 1210 هـ .ق گشود. فتحعلي شاه قاجار (1212-1250 هـ .ق) حقوق متحدان نخستين خويش، يعني ترکمن‌ها که براي دستيابي به حکومت ايران، به قاجاريه کمک کرده بودند، ناديده گرفت و در نتيجه سرکشي ترکمان‌ها آغاز شد و در دوران ناصرالدين شاه (1264 – 1313 هـ .ق) شدت يافت و يکي از شوم ترين دوران‌هاي تاريخي را براي مردم خراسان، از جمله ناحيه تربت جام و ديگر شهرهاي خراسان شرقي، پديد آورد.
استان تاريخي جام يا زام در شرق ولايت زاوه و شمال شرقي قهستان نزديک به رودخانه هرات قرار داشت که کرسي آن در سده چهارم شهر بوژگان بود. بوژگان شهري بزرگ و داراي صد و هشتاد دهکده بود. ايرانيان آن را بوژگان مي‌گفتند و در زمانهاي گذشته آن را پوچکان نيز مي‌نوشتند.
درباره جام حمدالله مستوفي در سده هشتم گويد:«غريب دويست پاره از توابع آنجاست. باغستان بسيار و ميوه بيشمار دارد و آب شهر و ولايت مجموع از قنوات است و از مزار اکابر تربت ژنده‌پيل احمد جام آنجاست و در آنجا عمارتي و گنبدي عالي خواجه علاء الدين محمد ساخته و ديگر مزارات متبرکه بسيار است.»
ابن بطوطه گويد:«معرفترين اولياء آن شهر ولي زاهد شهاب الدين احمد جامي است که اولاد و احفاد وي در حول و حوش آنجا داراي ضياع و عقار هستند. احمد جامي آنچنان شهرت داشت که در پايان سده هشتم امير تيمور قبر وي را زيارت نمود. امروز آن شهر که هنوز آبادي و رونق خود را از کف نداده معروف است به شيخ جام»