مهتدین
تبلیغ

معرفی استان همدان

استان همدان با مساحتی حدود ۲۰ هزار و ۱۷۲ کیلومتر مربع، جزو استان های غربی کشور محسوب می شود. این استان از شمال با استان‌های زنجان و قزوین، از جنوب با استان لرستان، از شرق با استان مرکزی و از غرب با استان‌های کردستان و کرمانشاه همسایه است. مرکز استان همدان، شهر همدان است و شهرهای مهم آن عبارتند از: اسدآباد، بهار، تویسرکان، رزن، کبودرآهنگ، ملایر و نهاوند.

• موقعیت جغرافیایی
استان همدان از جمله استان‌های كوهستانی، مرتفع، سرد و بادخیز غرب كشور محسوب می شود. ناهمواری ها در استان همدان به صورت اشکال مختلف پدیده آمده است که یکی از مهم ترین عوامل این تغییر شكل ناهمواری ها، وجود آبهای روان در استان است، به طوری که این آب ها در برخی مناطق، باتخریب ارتفاعات وانباشتن مواد درچاله ها، سبب كاهش ارتفاع كوه ها، پیدایش دشت ها و دره های متعددی شده اند. در برخی مناطق نیز،شدت عمل آب های روان به اندازه ای بوده كه شكل ناهمواری ها را معكوس كرده است، به طوری که، كوه به دره تبدیل شده یا دره ی عمیق دوره های گذشته، اكنون به صورت كوه در آمده است.
ارتفاعات استان همدان، بیشتر در جهت شمال غربی- جنوب شرقی و در شمال، مرکز و جنوب قرار گرفته اند و هر یك از این ارتفاعات، شامل بخشی از كوههای مختلف ایران است.
۱- ارتفاعات شمالی: در قسمت شمال غربی كوه های مركزی ایران قراردارند و مرز بین استان همدان واستان قزوین است. جنس كوه های این بخش، از سنگ های آذرین بیرونی وسنگ های آهكی تشکیل شده اند.
۲- ارتفاعات میانی: شامل سلسله کوه های الوند است كه به موازات ارتفاعات شمالی، از مرزهای غربی استان شروع شده و تا حوالی شهر ازندریان در نزدیكی جاده ی همدان ـ ملایر ادامه دارد. قله ی الوند با ارتفاع ۳۵۷۴ متر از سطح دریا دراین سلسله کوه قراردارد. جنس این كوه ها از سنگ های آذرین درونی یعنی گرانیت است. غار معروف به علیصدر، در ۷۵ كیلومتری شمال غربی همدان دراین تشكیلات به وجود آمده است.
۳- ارتفاعات جنوبی: این ارتفاعات كه به كوه های گرو معروف اند مانند ارتفاعات شمالی و میانی استان، جهت شمال غربی ـ جنوب شرقی دارند و بخشی از كوه زاگرس محسوب می شوند . این كوه ها به صورت دیواره ای بین استان های همدان و لرستان كشیده شده اند و جنس آنها، از سنگ های آهكی است. مرتفع ترین قله ی این كوه به نام كوه ورخاش به ارتفاع ۳۶۳۹ متر، حد فاصل استان های همدان و لرستان است.
به طور کلی؛ كوه‌های استان همدان در تقسیم‌بندی كوه‌های ایران جزو  رشته‌كوه‌های غربی و مركزی كشور است كه جهت آنها مانند كوه‌های مركزی از شمال‌غرب به جنوب‌شرق است و بیشتر ایام سال پوشیده از برف بوده و به همین علت, سرچشمه‌ی رودخانه‌ها و چشمه‌سارهای فراوان است. از مهم‌ترین کوه استان می توان به كوه الوند در شهر همدان اشاره کرد. این کوه به عنوان بزرگ‌ترین پدیده‌ی خارایی از دوران چهارم زمین‌شناسی محسوب می شود که بر اثر نفوذ توده‌های آذرین در دوره های پیش به وجود آمده است. این رشته‌كوه که جزو پیشکوه های داخلی زاگرس است در شمال‌غرب به كوه خدابنده‌لو سنندج و كوه چهل‌چشمه كردستان و از جنوب شرق به ارتفاعات راسوند و كوه وفس اراك متصل می شود. جنس ارتف اعات الوند گرانیتی بوده و دارای کوه های صخره ای و سنگی است. سنگ های کشتی، سنگ های سنگ ضربدار، ارسباران، شیب منفی قله كلاغ لان، كلاهك قله، سنگ پاندوله، كلاهك كلاغ دروازه تخت نادر از جمله کوه های سنگی الوند هستند.
۴- كوه های پراكنده: در حد فاصل ارتفاعات شمالی، میانی و جنوب شرقی استان، كوه هایی به طور پراكنده واقع اند كه از جمله ی آنها می توان قلی آباد و قره داغ را در شهرستان كبودرآهنگ، کوه سرده و کوه گرمه را نام برد.
همچنین از دیگر ارتفاعات استان می توان به: چنگ الماس در شمال دهستان مهربان، لشكر در؛ در شرق ملایر، كوه سفید در جنوب غرب ملایر، گرین یا گرو در جنوب نهاوند، قره‌داغ در شمال كبودرآهنگ، آلمابلاغ در حد فاصل اسدآباد و بهار،
كمر زرد در شمال نهاوند، كوه وفس در شرق همدان، گلیان در جنوب تویسركان، خان گرمز در غرب تویسركان، یزدجرد در شمال نهاوند، سلسله کوه های خرقان بین دشت‌های رزن و بویین‌زهرا، کوه كركس، قزل ارسلان اشاره کرد.
یکی دیگر از ناهمواری های استان وجود دشت ها در این منطقه است، این دشت ها از نظر نحوه ی پیدایش به دودسته؛ دشت های تراکمی و دشت های فرسایشی یا دشت های کاوشی تقسیم می شوند. دشت های تراكمی در اثر انباشت آبرفت ها در مناطق پست به وجود آمده اند و دشت های فرسایشی نیز در اثر تخریب وجابه جایی مواد سازنده ی ارتفاعات ایجاد شده اند. در این استان و در کوهستان الوند، دشت های کوچکی وجود دارد، كه سطح آنها از چمن زار پوشیده شده  و چشمه های زیادی در آنها جاری است و با توجه به اینكه از سطوح مسطحی برخوردارند، به صورت محل استراحت و اطراق كوهنوردان در آمده اند. مهم ترین این دشت های کوچک عبارتند از: میدان میثاق، تخت نادر، چمن شاه نظر و تخت رستم.
سومین ناهمواری موجود در استان همدان وجود دره های سرسبز در این منطقه است. از آن جمله: دره حیدره، دره دیوین یا دیو یجین، دره شهرستانه، دره سركان، دره فاران، دره آرتیمان، دره گزندر و سرابیو  و دره دارستان هستند.
آب وهوای استان همدان، تحت تاثیر عرض جغرافیایی، ارتفاع، مكان، امتداد كوه ها و فاصله از دریاست. جابه جایی توده های هوا در تعیین نوع آب وهوای هرمنطقه نقش مهمی دارد. توده های هوایی كه استان را تحت تاثیر قرار می دهند عبارتند از:
توده های شمالی: این توده هوا در ماه های سرد سال از عرض های شمالی كشور حركت می كند، هوای استان را تحت تاثیر قرار میدهد وسبب كاهش دما وبارندگی بیشتر به صورت برف است.
توده های جنوبی : این توده هوا در ماه های گرم سال از عرض های جنوبی كشور ومنطقه حركت می كند.استان را تحت تاثیر قرارمیدهد و موجب افزایش دما وكاهش یا قطع بارندگی می شود.
توده های غربی: این توده ها در ماه های مرطوب به سال یعنی از آبان تا خرداد، از غرب، جنوب غرب وشمال غرب وارد كشور شده وموجب افزایش نسبی دما وبارندگی در سطح استان می شود.
به طور كلی آب وهوای استان در نتیجه وجود كوه های مرتفع ، رودخانه ها وچشمه سارهای فراوان و پرآب وپستی وبلندی های زیاد، متغیر است. بدین ترتیب كه هوای دره های شمالی كوه الوند، سرد وهوای دره های بخش مركزی ملایم است. زمستان های این استان سرد، پربرف و باران وتابستانهای آن معتدل است. چشمه های موجود در استان شامل: حوض نبی، چشمه تخت نادر، چشمه كلاغ لان، چشمه قاضی، چشمه ملك، هفت چشمه، چشمه خسرو، چشمه بهشت آب، چشمه افعی و چشمه آب مروارید هستند.
همچنین رودخانه‌های استان همدان که از چشمه‌سارها و کوه های استان تغذیه می‌شوند، معمولا در فصل تابستان با افزایش دمای هوا، به جز رود گاماسیاب و سیمینه‌رود بقیه‌ی رودها، خشك و یا به پایین‌ترین حد آب‌دهی می‌رسند. مهم‌ترین رودهای استان همدان عبارتند از: رود قره‌چای یا سیاه‌رود، رود قره‌سو، رود تلوار، رود سیمینه‌رود، رود خاكو، رود دره مرادبیگ، رود عباس‌آباد، رود گردنه‌ی اسدآباد، رود همه‌كسی، ابوك، ارزانفود و فرجین.

• پیشینه تاریخی
نتایج مطالعه ها وكاوش های تپه گیان نهاوند نشان می دهد كه مردمان ساكن در استان همدان در ۶ هزار سال پیش از میلاد، از فرهنگ و تمدن پیش رفته ای برخوردار بوده اند. بر اساس كاوش های صورت گرفته بر روی تپه های باستانی نقاط مختلف استان نشان دهنده گسترش تمدن های پیش از تاریخ در نقاط مختلف واستمرار آنها طی چندین هزارسال است. قدیمی ترین متون سنگ نوشته آشوری، همدان را تحت عنوان «آكسیا» یعنی «شهر كاسیان» نام می برد و این امر نشان می دهد كه پیشینه شهرنشینی در مركز استان حداقل به هزاره سوم قبل از میلاد باز می گردد. وجود ثروت ونعمت های طبیعی ناشی از فعالیت های اقتصادی وكشاورزی اقوام ساكن در منطقه غرب ایران ازجمله اقوام مستقر در اطراف رشته كوه الوند یعنی استان همدان چنان بود كه در نیمه دوم هزاره دوم تا اواخر نیمه اول هزاره اول قبل از میلاد برای مدت نزدیک به هزار سال این منطقه، همواره مورد هجوم وچپاول لشگریان دولت آشور قرار می گرفت. همچنین انجام حفاری های باستان شناسی در «تپه های گودین» و «سگاوی» نزدیك كنگاور و نیز نوشیجان ملایر گوشه هایی از فرهنگ وتمدن اقوام ماد را در این زمان بر ما آشكار ساخته است كه از جمله آنها می توان به نخستین نمونه های خط و نگارش واشكال اولیه سكه ونخستین مظاهر فرهنگ دینی ومعماری ایرانی اشاره کرد. هردوت مورخ یونانی آورده است: « مادها در اواخر قرن هشتم ق.م به رهبری شخصی به نام دیاكو توانستند به تشكل سیاسی ونظامی دست یافته ونخستین دولت مقتدر فلات ایران را پایه گذاری كنند. دیاكو شهر همدان را به پایتختی برگزید و به دستور او استحكامات عظیمی شامل هفت حصار تو در تو كه هركدام به رنگی خاص مزین شده بود ساخته شد. دو حصار مركزی یكی با الواح سیمین ودیگری با الواح زرین پوشانیده شد و كاخ ها وخزاین درون حصار مركزی برپا گردید ومردم پیرامون این حصار ها ی هفتگانه منازل خود را برپا داشتند. البته به عقیده اكثر محققین علوم تاریخ وباستان شناسی، تپه هگمتانه همدان  برجا مانده همین استحكامات است. به هر حال مادها انتقام چندین سده قتل وكشتار وغارت مردم غرب ایران را با فتح آشور پایتخت آشوریان وسرنگون ساختن این دولت گرفتند. شهر همدان طی ۱۵۰ سال حكومت مادها، از نعمت وآبادانی فراوانی برخوردار بود وبعداز انقراض آن ها هر چند دولت مرکزی، قدرت خود را از دست داد ولی به عنوان یكی از سه پایتخت هخامنشیان مورد توجه خاص بود. هر چند در كتب تاریخی همواره هگمتانه به عنوان پایتخت مادها معرفی شده است اما جدیدترین لایه‌نگاری در این تپه باستانی ثابت كرد شهر هگمتانه در دوره اشكانیان مورد استفاده بوده و به احتمال زیاد در همان دوره یا زمانی نزدیك به آن ساخته شده است.
با روی کار آمدن هخامنشیان؛ کوروش، پادشاه سرزمین انشان یا انزان، در حدود شوش از نواحی ایلام جنوبی كه قلمرو او و پدرانش در آن ایام تابع حكومت پادشاهان خاندان دیااكو محسوب می شد، با شورش بر ضد «آستیاگ» و پیروزی بر او، هگمتانه ـ اكباتان، همدان ـ را گرفت. کوروش، خزاین و ذخایر تختگاه ماد را هم بر اساس روایت یك كتیبه بابلی، به انشان برد و سرانجام به فرمانروایی طوایف ماد در ایران خاتمه داد. غلبه سریع او بر قلمرو ماد كه بلافاصله بعد از سقوط همدان تحت تسلط او در آمد، در نزد پادشاهان عصر موجب دلنگرانی شد. كوروش برای مقابله با اتحادیه ای كه با شركت لیدیه، بابل و مصر بر ضد او در حال شكل گرفتن بود، خود را ناچار به درگیری با آنها یافت.با حمله اسکندر مقدونی در سال ۳۳۰ ق.م شهر همدان ویران شد، ولی به دلیل موقعیت استراتژیك آن تبدیل به مقر نظامی او شد.
بر اساس كتاب‌های یونانی، هگمتانه به عنوان پایتخت مادها، هخامنشیان، سلوكیان، اشكانیان و ساسانیان محسوب می شد، با این حال تردیدهای بسیاری درباره دوره تاریخی این شهر باستانی وجود دارد. آثار به دست آمده از تپه هگمتانه که شامل تعدادی سفال با کاربرد خانگی متعلق به دوره اشکانی و سکه های مفرغی است، نشان می‌دهد شهر هگمتانه در دوره اشكانیان مورد استفاده قرار می‌گرفت.
در اواخر دوره سلوكی شهر همدان محل تلاقی وبرخورد متعدد آنان با اشكانیان بود تا اینكه سرانجام در سال ۱۵۵ ق.م، مهرداد اشكانی این شهر را متصرف گردید. از دوره اشكانی و سلوكی، مجسمه شیر سنگی و بقایای یك گورستان در شهر همدان وآثار مختصری از «معبد لائودیسه» در شهر نهاوند برجای مانده است. همدان یكی از آخرین پایگاه های مقاومت پارتی ها در برابر حكومت تازه نفس ساسانی بود . از «آرتا باز» پسر «اردوان پنجم» كه پس از مرگ پدرش درنبرد باسپاهیان اردشیر بابكان، رهبری مبارزها را که به مدت سه سال ـ یعنی تا ۲۳۰ میلادی ـ طول کشید، بر عهده داشت، سكه های یك درهمی كه محل ضرب آن همدان در سال ۲۲۷ میلادی است، برجای مانده است.
همچنین در دوره ساسانی همدان یكی از ضرابخانه های این حكومت بوده است وسكه های متعددی از این دوره در این شهر كشف شده است. در یك كتابچه به زبان پهلوی بنام شهرها كه در زمان قباد ـ ۵۰۰ میلادی ـ نوشته شده بنای همدان به یزد گرد اول نسبت داده شده كه این امر نشان دهنده انجام اقدامات عمرانی مهمی در این زمان در شهر مزبور است.
همزمان با حمله مسلمانان به ایران، فتح همدان در سال ۶۴۵ میلادی، چنان از اهمیت بالایی برخوردار بود که اعراب فتح آن را پس از فتح نهاوند، بزرگترین پیروزی خود بر ساسانیان شمرده اند. در منابع تاریخی، پس از وقوع جنگ نهاوند وغلبه مسلمانان، حاكم ایرانی شهر همدان با اعراب قرارداد صلح منعقد کرد ولی این معاهده دوامی نیافت وشهر در سال ۲۶ هجری به دست مسلمانان افتاد وبه تدریج بعضی از طوایف عرب در آن ساكن شدند و بنی سلمه، ریاست شهر را بر عهده گرفت.
از اواسط قرن سوم اداره شهر به عهده سادات علوی كوچیده به آنجا قرارگرفت كه به عنوان علویان وسپس با نام علاء الدوله های همدان مدت ۴ قرن این مقام را به صورت مورثی در دست داشتند.
نوشته های تاریخی دوره اسلامی؛ از این شهر با عنوان همدان یاد كرده اند وآن را قدیمی ترین شهر جبال ذكر كرده و قدمت آن را به عصر اسطوره ای ایران رسانیده اند. ابوعلی كاتب همدانی، مورخ قرن سوم وچهارم هجری در خصوص شهر همدان آورده كه: « همدان شهری بزرگ وقدیمی بوده اما به وقت اسلام از این شهر تنها «سپید دژ» باقی مانده بود وبعضی خانه ها درحوالی آن واعراب آن را «قصر ابیض» می خواندند سپس آن را دیواری ساختند وچهار دروازه وبه مدتی نزدیك آن را باطل گردانیده وعمارت در افزودند ». در سال ۲۶۰ هجری قمری این عمارت را نخستین رئیس علوی شهر همدان بناكرده بود.
در سال ۳۱۹ هجری قمری، مرداویچ زیاری موسس آل بویه اولین رییس علوی شهر راکشت وشیر سنگی معروف را از دروازه های شهر به خاك افكند.
در سال ۳۴۵ هجری قمری شهر براثر زلزله خسارت فراوان دید وتشنجات مذهبی نیزدرسال ۳۵۱ هجری قمری جان بسیاری از مردم را گرفت. در قرن ۴ و ۵ كشمكش های فراوانی بین سلسله های حسنویه، دیلمیان وكاكویه درهمدان كه یكی از مراكز عمده جنگ وستیز میان آنها بود رخ داد.
در اواخر قرن پنجم هجری قمری، حکومت شهر به دست خاندان محلی این منطقه یعنی، خاندان آل بویه جبال، افتاد و همدان، پایتخت حکومت آل بویه جبال شد.
حمله سپاه مغول در سال های ۶۱۸ و ۶۲۲ هجری قمری، بسیاری از آبادی ها وشهرهای استان از جمله همدان را یكسره دستخوش ویرانی ساخت عده ی زیادی از اهالی آن در دفاع از شهر در مقابل سپاه مغول جان خود را از دست دادند. اندكی بعد شهركی در حومه شمالی شهر سابق بنام همدان نو گرفت.
در دوره ایلخانیان این شهر تا حدودی اهمیت سابق را باز یافت ودر زمان وزارت، خواجه رشیدالدین فضل اله همدانی در سال ۷۱۸ هـ. ق، شهر همدان مورد توجه خاص بود. بایدوخان مغول در سال ۶۹۵ در آنجا تاج گذاری كرد و برای بازسازی خرابی ها و آبادانی آن كوشید. ولی متاسفانه از آبادانی این شهر زمان کمی گذشته بود که لشكریان تیمور، این شهر را تصرف و ویران کردند. پس از آن همدان برای مدت حدود ۳۰۰ سال تا حدودی به فرا موشی سپرده شد.
اما با روی کارآمدن دولت صفویه، همدان دوباره از نعمت آبادانی بهره مند شد. ایجاد كاروانسراها، مدارس، پل ها در شهر همدان ودیگر نقاط استان از جمله در تویسركان بیانگر توجه صفویان به امر آبادانی شهرهاست. از بناهای مهم دوره صفویه می توان به امامزاده حسین، كاروانسرای تاج آباد، پل كوریجان در روستای كوریجان، پل جهان آباد در فامنین، مدرسه شیخ علیخان زنگنه، پل و كاروانسرای فرسفج در تویسركان وپل خسرو آباد وآب انبار در اسد آباد اشاره كرد.
پس از انقراض حکومت صفویه و بروز هرج ومرج در سال ۱۱۳۶ یا ۱۱۳۸ هجری، شهر همدان به تصرف احمد پاشا، والی عثمانی در آمد و بر اثر مقاومت مردم در برابر سربازهای عثمانی جز شماری اندك از اهالی باقی نماند. ۶ سال بعد از این واقعه، نادر شاه افشار توانست شهر را از مهاجمین باز پس گیرد، ولی در پاییز سال ۱۱۴۴ هجری، برای بار دوم عثمانی ها آن جا تصرف کردند. سرانجام در سال ۱۱۴۵ هجری، به موجب پیمان نامه ای میان ایران وعثمانی شهر همدان بطور قطع به ایران واگذار شد.
دردوره زندیه، همدان در دست امیران خاندان زندیه بود ودر سال ۱۱۹۳ هجری، علی مرادخان، نوه خواهری كریم خان زند، بعد از مرگ وی دم از استقلال زد وهمدان را به عنوان پایتخت خود برگزید و به نام خود سكه ضرب كرد كه برروی آن ها از همدان باعنوان «بلده طیبه» حک شده است.
با روی کار آمدن دولت قاجاریه در سال ۱۲۰۵ هـ. ق، آغا محمد خان قاجار همدان را تصرف وقتل عام كرد و برج و باروی آن را ویران ساخت. ولی در طول حكومت قاجاریان موقعیت شهر همدان به تدریج تثبیت شد. بازسازی واحداث بازار ومسجد جامع همدان – تویسركان وملایر از یادگارهای این دوره می باشد.
در جنگ جهانی اول نیز شهر همدان وآبادی ها وشهرهای دیگر استان به ترتیب به اشغال قوای روس وعثمانی وانگلیس درآمد وشهر همدان، ستاد سپاهیان آنها بود. در همین زمان، همدان دچار قحطی سختی شد.
جكسن انگلیسی، كه در سال ۱۹۰۳ میلادی، در بازدیدی که از همدان داشت، نوشته است: « شهر از نظر امور اداری به چهار ناحیه و یا محله تقسیم می شود كه هریك را كدخدایی جداگانه است واین كدخدا در برابر حاكم مسئول است وشغل او عملاً موروثی است. وی می افزاید كه بیش از ۵۰۰ دكان پر مشتری در بازار همدان وجوددارد ودر جوار این بازار بیش از ۵۰ كاروانسرا قرار دارد كه در تهیه اشیا و ادوات مورد لزوم گروه بیشماری بازرگانان وزوار كه ازاین شهر می گذرند در جنب وجوش اند وكارشان سخت پررونق است ،همچنین شصت گرمابه عمومی پر مشتری در این شهر وجود دارد.»
در آخر بد نیست اشاره کرد که: به عقیده برخی از محققین؛ بنای همدان به دست نخستین پادشاه ماد یعنی، دیاكو صورت نگرفته. چراکه در «كتیبه تیگلات پلیسراول»، اسم «همدانا» نوشته شده است. شاید دیاكو بر آبادی وجلال آن افزوده و آنجا را مقر حكمرانی خود قرار داده است.

• اقوام و زبان
استان همدان محل سکونت اقوام مختلف با فرهنگ ها، آداب و زسوم خاصی است. به طور کلی ساکنین این استان، متشکل از اقوام ترک، لر و لک، فارس ها و کردها هستند.
اقوام ترک: در شمال وغرب استان ، به ویژه درشمال وغرب شهرستان همدان ساكن می باشند.
اقوام لر و لك: در شهرستان های ملایر، نهاوند وبخش مستقرند.
اقوام فارس: بیشتر ساكنان مركز استان را تشكیل می دهند واز قدیمی ترین مردم این منطقه یعنی از دوران مادها محسوب می شوند.
اقوام كرد: درغرب، شمال غرب ودر مجاورت استانهای كردستان وكرمانشاه سكونت دارند.
علاوه بر اقوام مذكور، اقلیت هایی از مسیحی ها ویهودی ها نیز در این استان سكونت دارند. با توجه به وجود اقوام مختلف با فرهنگ ها، آداب وسنن خاص خود، پراكندگی زبان ولهجه نیز در سطح استان به خوبی مشاهده می شود كه عبارتند از: زبان ترکی، زبان فارسی، زبان لری ولك و زبان كردی.

• موقعیت اجتماعی و اقتصادی
اساس اقتصاد استان همدان در درجه اول كشاورزی و دامپروری و در درجه دوم استخراج معادن است. كشت در این استان به دوصورت دیم وآبی صورت می گیرد و بیشتر اراضی كشت شده به صورت دیمی است. عمده ترین محصولات كشاورزی استان همدان گندم، جو، سیب زمینی و چغندر قند است. در مناطق كوهستانی نیز انواع میوه ها به ویژه سیب و گلابی ودردامنه ها انگور، غلات، حبوبات وصیفی جات کشت می شود.
در بخش دامپروی، شیوه دامداری استان همدان بیشتر به شکل سنتی است. شرایط اقلیمی، تنوع آب وهوا، وجود مراتع وسیع و ییلاقی بودن منطقه، برای عشایر دام دار، اهمیت فراوانی دارد.
استان همدان همچنین، از نظر معادن بسیار غنی است و مهم‌‌ترین معادن آن گرانیت، سنگ آهك، سنگ ساختمانی، فلدسپات، سرب، روی، نقره آهنگران، گچ، لیمونیت، سیلیس، تراورتن و سنگ آهن است.
علاوه بر موارد ذکر شده؛ در استان همدان صنایع دستی بیش از صنایع ماشینی گسترش دارد و دارای اهمیت بالایی است. مهمترین صنایع دستی استان قالی بافی، سفالگری، گیوه بافی، كفش دوزی، پوستین دوزی و دباغی است.
صنایع ماشینی استان به دو بخش: صنایع سبک و صنایع سنگین تقسیم می شود. از صنایع سبك استان، كارخانه صنعتی تولید شیشه است كه در غرب ایران كم‌نظیر و از نظر ظرفیت تولیدی منحصر به فرد است . این كارخانه در حال حاضر انواع استكان، لیوان،‌ شیشه و نظایر آن را تولید می‌كند. سایر صنایع سبك استان عبارت‌اند از: صنایع غذایی، نساجی و چرم‌سازی، سلولزی، شیمیایی، كانی غیرفلزی، برق و الكترونیك و صنایع فلزی.
و اما در بخش فعالیت صنایع سنگین استان می توان به صنایع: ریخته‌گری چدن و تولید ادوات كشاورزی، ماشین‌آلات ساختمانی و راه‌سازی،‌ سوپاپ انواع خودرو و شركت فولاد همدان اشاره کر د.

شهر ازندریان

جمعیت مجازی: 1 نفر

جمعیت شهری: 12500 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.

شهر اسدآباد

جمعیت مجازی: 3 نفر

جمعیت شهری: 51911 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.

شهر برزول

جمعیت مجازی: 0 نفر

جمعیت شهری: 2731 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.

شهر بهار

جمعیت مجازی: 1 نفر

جمعیت شهری: 27481 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.

شهر تویسرکان

جمعیت مجازی: 1 نفر

جمعیت شهری: 43360 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.

شهر جورقان

جمعیت مجازی: 0 نفر

جمعیت شهری: 10951 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.

شهر جوکار

جمعیت مجازی: 0 نفر

جمعیت شهری: 2364 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.

شهر دمق

جمعیت مجازی: 0 نفر

جمعیت شهری: 3127 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.

شهر رزن

جمعیت مجازی: 0 نفر

جمعیت شهری: 12374 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.

شهر زنگنه

جمعیت مجازی: 0 نفر

جمعیت شهری: 847 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.

شهر سامن

جمعیت مجازی: 0 نفر

جمعیت شهری: 4431 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.

شهر سرکان

جمعیت مجازی: 0 نفر

جمعیت شهری: 4563 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.

شهر شیرین سو

جمعیت مجازی: 0 نفر

جمعیت شهری: 2753 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.

شهر صالح آبادهمدان

جمعیت مجازی: 0 نفر

جمعیت شهری: 8480 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.

شهر فامنین

جمعیت مجازی: 0 نفر

جمعیت شهری: 4170 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.

شهر فرسفج

جمعیت مجازی: 0 نفر

جمعیت شهری: 1516 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.

شهر فیروزان

جمعیت مجازی: 0 نفر

جمعیت شهری: 4320 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.

شهر قروه درجزین

جمعیت مجازی: 0 نفر

جمعیت شهری: 9452 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.

شهر قهاوند

جمعیت مجازی: 0 نفر

جمعیت شهری: 2757 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.

شهر گل تپه

جمعیت مجازی: 0 نفر

جمعیت شهری: 2631 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.

شهر گیان

جمعیت مجازی: 0 نفر

جمعیت شهری: 8065 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.

شهر لالجین

جمعیت مجازی: 0 نفر

جمعیت شهری: 14724 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.

شهر مریانج

جمعیت مجازی: 0 نفر

جمعیت شهری: 9529 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.

شهر ملایر

جمعیت مجازی: 3 نفر

جمعیت شهری: 185150 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.

شهر نهاوند

جمعیت مجازی: 6 نفر

جمعیت شهری: 70428 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.

شهر همدان

جمعیت مجازی: 30 نفر

جمعیت شهری: 479640 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.

شهر کبودرآهنگ

جمعیت مجازی: 7 نفر

جمعیت شهری: 94402 نفر

0
افرادی که دوست دارند به این شهر سفر کنند.